Φως στις μέρες εισβολής στην Κύπρο

Νέο φως στα γεγονότα του 1974 έρχονται να ρίξουν δύο νέα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που καταγράφουν τηλεφωνικές συνομιλίες του Χένρι Κίσινγκερ –τότε υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ και συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας– με τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, Τζέιμς Κάλαχαν και τον πρωθυπουργό της Ελλάδος, Κωνσταντίνο Καραμανλή, στις 22 Ιουλίου και 15 Αυγούστου, αντιστοίχως.

Οι συγκεκριμένες συνομιλίες σκιαγραφούν σημαντικές πτυχές του Κυπριακού –όπως τον τρόπο αντιμετώπισης από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Ελλήνων πρωταγωνιστών, σαν τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο (μετά τον Αττίλα 1) και τον Καραμανλή (μετά τον Αττίλα 2)– ενώ εκθέτουν τόσο τις διαφορετικές προσεγγίσεις Κίσινγκερ και Κάλαχαν στο ζήτημα, όσο και τον συλλογισμό των δύο ανδρών ώστε να καταλήξουν σε ένα κοινό σχέδιο δράσης (ή μη δράσης). Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνομιλία με τον Καραμανλή, καθώς φανερώνει τη σθεναρή στάση του Ελληνα πρωθυπουργού απέναντι στον Κίσινγκερ, σε μία συγκυρία ιδιαίτερα κρίσιμη για το μέλλον της Κύπρου.

Και οι δύο συνομιλίες εμπίπτουν σε μία περίοδο μεταβατική και καθοριστική: Η ιλιγγιώδης διαδοχή των εξελίξεων εκείνες τις ημέρες σήμαινε την πτώση της χούντας στην Αθήνα, το σύντομο πέρασμα από την εξουσία –με τραγική, για τον ελληνισμό, κατάληξη– του δικτάτορα Δημήτρη Ιωαννίδη και τελικά την επάνοδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα, καθώς και την εδραίωση της τουρκικής κατάκτησης στο βόρειο τμήμα της Κύπρου.

Το Αρχείο Εθνικής Ασφαλείας (National Security Archive) στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον των ΗΠΑ εξέδωσε, στις 23 Δεκεμβρίου, τις απομαγνητοφωνήσεις όλων των τηλεφωνικών συνομιλιών του Κίσινγκερ, από τα χρόνια της παντοδυναμίας του στον Λευκό Οίκο, επί προεδρίας Νίξον και Φορντ.

Τα εν λόγω έγγραφα δημοσιεύονται για πρώτη φορά στο σύνολό τους και προσφέρουν μια ματιά εκ των έσω στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην αμερικανική κυβέρνηση.

15 Αυγούστου 1974

Τηλεφωνική συνομιλία Κίσινγκερ και Καραμανλή

Οι διαπραγματεύσεις της Γενεύης άρχισαν να καταρρέουν στις 13 Αυγούστου. Το επόμενο πρωινό, η Τουρκία εξαπέλυσε τη δεύτερη φάση της εισβολής της, η οποία έφερε στον έλεγχό της το 37% της Κύπρου. Την επόμενη ημέρα, ο Κίσινγκερ τηλεφώνησε στον Καραμανλή, ηγέτη πλέον της νέας πολιτικής ηγεσίας, για να τον πληροφορήσει ότι η Αγκυρα θα σταματούσε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις την επόμενη μέρα και «θα τους δεσμεύσουμε σε αυτήν την υπόσχεση». Ο Καραμανλής υστερούσε σε στρατιωτικές δυνάμεις ώστε να εμπλακεί σε πόλεμο με την Τουρκία, το οποίο ήταν η προτίμησή του, και ήταν προφανές ότι η Ουάσιγκτον δεν επρόκειτο να προσπαθήσει να αντιστρέψει τις τουρκικές καταπατήσεις. Ο πρωθυπουργός είδε τα λόγια του Κίσινγκερ περί «φιλίας προς την Ελλάδα» ως «λίγο αργά», υποστηρίζοντας ότι «εσείς (Κίσινγκερ) πρέπει να κάνετε κάτι παραπάνω από το να δώσετε συμβουλές στους Τούρκους». Ο Κίσινγκερ, πάντως, δεν είχε και πολλή συμπόνοια για την ελληνική ηγεσία επειδή πίστευε ότι είχαν αποτύχει να κάνουν τους συμβιβασμούς, τους οποίους αυτός θεωρούσε απαραίτητους ώστε να κατευναστούν οι Τούρκοι. Η τηλεφωνική συνομιλία του Χένρι Κίσινγκερ με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή έγινε στις 15 Αυγούστου 1974, 7.22 μ.μ.

Κίσινγκερ: Ζητώ συγγνώμη που σας ενοχλώ μέσα στη νύχτα, κύριε πρωθυπουργέ. Πρώτα απ’ όλα ήθελα να σας πω ότι σας στέλνω ένα μήνυμα αλλά μόλις είχα μία από πολλές συζητήσεις με τον Τούρκο πρωθυπουργό και μου είπε ότι πρόκειται να σταματήσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις αύριο στις 12.00 το μεσημέρι, ώρα Ουάσιγκτον και ήθελα να σας πω ότι θα τους δεσμεύσουμε σε αυτή την υπόσχεση.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ